Y DDRAIG
  • HAFAN
  • YR ADRAN
    • LANSIADAU'R DDRAIG
    • CYLCHLYTHYRAU
    • SEMINARAU
    • NOSON LLÊN A CHÂN
    • CWRS PRESWYL
    • CYNADLEDDAU
  • Y CYLCHGRAWN | 2023
    • Cerddi | 2023 >
      • Hydref | Hedd Edwards
      • Rhwystrau | Marged Selway-Jones
      • Salm 77:20 | Siôn Edwards
      • Limrigau | Erin Meirion
      • Triban | Gwennan Evans
      • Dechre'r Diwedd | Gwenno Day
      • Yn yr Un Cwch | Caitlyn White
    • Rhyddiaith | 2023 >
      • Tonnau | Megan Thomas
      • Pennod Newydd | Lleucu Non
      • Clymau | Eluned Hughes
      • Chdi, Fi a'r Botel | Elain Gwynedd
      • Clymau | Lowri Bebb
      • Dyddiadur | Lowri Whitrow
    • Sgyrsiau | 2023 >
      • Myrddin ap Dafydd | Lois Dewi Roberts
      • Meilir Rhys Williams | Erin Aled
      • Lloyd Davies | Mali Davies
      • Bari Gwiliam | Beca Hughes
      • Rhys Mwyn | Nanw Maelor
      • Angharad Alter | Fflur Bowen
    • Celf | 2023 >
      • Ymateb i'r Coroni | Lleucu Jenkins
  • PWY YW PWY | 2023
    • Pwy oedd Pwy | 2022
    • Pwy oedd pwy | 2021
    • Pwy oedd pwy | 2020
    • Pwy oedd pwy | 2019
    • Pwy oedd pwy | 2018
    • Pwy oedd pwy | 2017
    • Pwy oedd pwy | 2016
  • ÔL-RIFYNNAU
    • Y CYLCHGRAWN | 2022 >
      • Cerddi | 2022 >
        • Hiraeth | Alŷs Medi Jones
        • Gwawr | Rhodri Lewis
        • Rhoi | Eurig Salisbury
        • Crwydro | Dylan Krieger, Celyn Harry ac Ela Edwards
        • Gofid | Dylan Krieger
        • Cawod | Celyn Harry
        • Mynydd Epynt | Fflur Davies
        • Salm 77:20 | Siân Lloyd Edwards
        • Diolch | Hywel Griffiths
      • Rhyddiaith | 2022 >
        • Tad-cu | Erin James
        • Canllaw i fyfyrwyr dros yr haf | Lowri Bebb
      • Sgyrsiau | 2022 >
        • Mererid Hopwood | Mali Sweet
        • Dyfan Lewis | Erin James
        • Gwion Hallam | Meilir Pryce Griffiths
        • Heledd Cynwal | Fflur Davies
    • Y CYLCHGRAWN | 2021 >
      • Sgyrsiau | 2021 >
        • Angharad Tomos | Lleucu Non
        • Rhys Iorwerth | Lowri Bebb
        • Gareth Wyn Jones | Elain Gwynedd
        • Dylan Jones | Siôn Lloyd Edwards
      • Cerddi | 2021 >
        • Agoriad | Carwyn Eckley
        • Castell Caernarfon | Sabrina Fackler
        • Eira | Sabrina Fackler
        • Cerdd | Tomos Lynch
      • Rhyddiaith | 2021 >
        • 2020 | Lowri Bebb
        • Diwrnod yng Nghoed y Foel | Rob Dascalu
        • Postmon y Faenor | Liam Powell
        • Ymson 2020 | Elain Gwynedd
        • Dau ddarn o lên meicro | Sioned Bowen
    • Y CYLCHGRAWN | 2020 >
      • Sgyrsiau | 2020 >
        • Arfon Jones | Roger Stone
        • Geraint Lloyd | Ffion Williams
      • Cerddi | 2020 >
        • Gwyn | Alun Jones Williams
        • I Siôn ac Ela | Alun Jones Williams
        • Glas | Lowri Jones
        • Parliament Square | Eurig Salisbury
        • Prexit | Heledd Owen
        • Rhai Anadlau | Liam J Powell
        • Tri thriban | Lisa Hughes
        • Y Daith | Alaw Mair Jones
        • Yes Cymru | Alun Jones Williams
        • Carwriaeth | Beca Rees Jones
        • Nosi | Lleucu Bebb
        • Claf ym Mharis | Marged Elin Roberts
      • Rhyddiaith | 2020 >
        • Adolygiad: 'Byw yn fy Nghroen' | Manon Elin James
        • Dyfrig Roberts: ffug fywgraffiad | Sioned Bowen
        • Ystafell 63 | Manon Elin James
        • Cau | Twm Ebbsworth
    • Y CYLCHGRAWN | 2019 >
      • Sgyrsiau | 2019 >
        • Megan Elenid Lewis | Alaw Mair Jones
        • Leila Evans | Nia Ceris Lloyd
        • Siôn Jenkins | Elen Haf Roach
      • Cerddi | 2019 >
        • Ffiniau | Twm Ebbsworth
        • Dad-ddofi | Megan Elenid Lewis
        • Sara Jacob | Sioned Mair Bowen
        • Ton | Lisa Hughes
        • Ton | Alun Williams
        • Boddi | Cadi Dafydd
      • Rhyddiaith | 2019 >
        • Y Cwm | Sioned Mair Bowen
        • Sut i … | Gruffydd Rhys Davies
        • Y Fedal Gelf | Manon Wyn
        • Copr | Cadi Dafydd
        • Trysor | Twm Ebbsworth
    • Y CYLCHGRAWN | 2018 >
      • Sgyrsiau | 2018 >
        • Cadi Dafydd | Alun Jones Williams
        • Iestyn Tyne | Jac Lloyd Jones
        • Aneirin Karadog | Carys Jones
      • Cerddi | 2018 >
        • Long lost sister iaith | Rebecca Snell
        • Limrigau | Alun Jones Williams
        • Traddodiad | Iestyn Tyne
        • I Sioned, Anna a Ianto | Iestyn Tyne
        • Triban beddargraff | Alun Jones Williams
        • Lleisiau Cu Cwm Celyn | Jac Lloyd Jones
        • Chwilia | Iestyn Tyne
      • Rhyddiaith | 2018 >
        • 'The Power' | Awen Llŷr Evans
        • Llên meicro | Miriam Elin Jones
        • Ogof Arthur | Anna Wyn Jones
        • Tri llun y Fedal Gelf | Non Medi Jones
        • Nid Orennau yw'r Unig Ffrwyth | Nia Wyn Jones
        • Sut i ddechrau band | Gruffydd Davies
        • Sut des i i sgwennu hyn yn Gymraeg | Rebecca Snell
    • Y CYLCHGRAWN | 2017 >
      • Sgyrsiau | 2017 >
        • Ceri Wyn Jones | Ela Wyn James
        • Elinor Wyn Reynolds | Carys James
        • Siôn Pennar | Cadi Grug Lake
        • Hefin Robinson | Martha Grug Ifan
        • Caryl Lewis | Ianto Jones
        • Gary Pritchard | Manon Wyn Rowlands
      • Cerddi | 2017 >
        • Yr Arwr | Carwyn Eckley
        • Saith merch | Aled Evans
        • Technoleg | Carwyn Eckley
        • Ffiniau | Lois Llywelyn
        • Rŵan | Marged Gwenllian
        • Siomi Ffrind | Carwyn Eckley
        • Sylfeini | Marged Gwenllian
        • Geiriau ar Gerrig | Iestyn Tyne
        • Gymerwch chi Sigarét? | Mared Llywelyn
        • Coelcerth | Marged Tudur
        • Colli Ffydd | Mirain Ifan
        • ystamp.cymru | Eurig Salisbury
      • Rhyddiaith | 2017 >
        • Enwogrwydd | Marged Gwenllian
        • Ar gyfer heddiw'r bore | Iestyn Tyne
        • Ar lannau'r Fenai | Elan Lois
        • Normal a gwahanol | Arwel Rocet Jones
        • Luned a Dafi | Naomi Seren Nicholas
        • Natur | Lois Llywelyn
    • Y CYLCHGRAWN | 2016 >
      • Sgyrsiau | 2016 >
        • Gruffudd Antur | Lowri Dascalu
        • Siân Rees | Anest Haf Jones
        • Elis Dafydd | Iestyn Tyne
        • Anna Wyn Jones | Lois Evans
        • Gwennan Mair Jones | Anna Wyn Jones
        • Sonia Edwards | Elan Lois
      • Cerddi | 2016 >
        • Heb | Marged Gwenllian
        • Ffoadur | Iestyn Tyne
        • Y Dyn a'i Gwrw | Rhodri Siôn
        • C.Ff.I. Cymru | Endaf Griffiths
        • I Fardd Eiddigus | Eurig Salisbury
        • UMCA | Endaf Griffiths
        • Y Gynghanedd | Gruffudd Antur
        • Pam? | Marged Gwenllian
        • Croesi Traeth | Iestyn Tyne
        • Yr Hen Goleg | Rhodri Siôn
        • Cymro? | Sulwen Richards
        • T. Llew Jones | Endaf Griffiths
        • Ar Gastell Caernarfon | Rhodri Siôn
        • Y Telynor ar y Stryd | Rhodri Siôn
        • Yr Hen a'r Newydd | Iestyn Tyne
        • Sul y Cofio | Sulwen Richards
        • Cynefin | Carwyn Eckley
      • Rhyddiaith | 2016 >
        • Palu Tyllau | Miriam Elin Jones
        • Y Fedal Gelf | Iestyn Tyne
        • Lliw | Mared Elin Jones
        • Cefais Flodau Heddiw | Lliwen Glwys
        • Crydd Bow Street | Mared Elin Jones
        • Adolygiad: 'Y Bwthyn' | Anest Haf Jones

Tad-cu | Erin James

Tad-cu

Erin James


‘Wyneb crwn llawn bywyd sydd ganddo. Gwallt pupur sy’n cwympo dros ei wyneb a llygaid brown sy’n adrodd hanes ei fywyd. Bu ei wên yn goleuo ’stafell a bu ei straeon yn cipio anadl pawb.’ Mae’r enw James yn pontio cenedlaethau yn ein teulu ni. Colin James, fy nhad-cu annwyl. Teimlaf falchder yn rhannu’r un enw â dyn mor ysbrydoledig.

‘Dyn a wnaeth ymroi ei fywyd i geffylau. Yn ei ddyddiau cynnar, carlamai ar ei geffyl drwy’r nos gan deimlo’r gwynt yn ei wallt; ei ddihangfa rhag realiti creulon bywyd. Jac oedd enw ei hoff geffyl, march wedi’i baentio mewn arlliwiau brown prydferth. Yn ei holl ogoniant, ymddangosai’r lliw ym mhelydrau’r haul yn goronog pan garlamai. Ceffyl gosgeiddig, cain a digynnwrf oedd Jac - yn union fel cymeriad Tad-cu.

Boreau Sadwrn oedd boreau rasio point-to-point. Cyn pob ras, cerddai Tad-cu'r trac gan archwilio amodau’r ddaear oddi tano. Daeth yn gyfarwydd â’r cwrs, rhagwelai’r corneli ac astudiai batrymau’r llawr - y twyni tyrchod a’r camau gwag. Er taw march cry’ a chyhyrog oedd Jac, carnau fflat oedd ganddo. Câi drafferth wrth gael gafael ar ddaear laith a gwlyb. Paratôi Tad-cu'n drylwyr, gan rag-weld ble byddai angen dod allan yn llydan neu dorri’n gul i osgoi’r darnau gwlyb. Ffrwydrai Tad-cu â balchder wrth ymdrin â’i geffyl teilwng. Bob bore Sadwrn, carlamai Tad-cu mor gyflym ar gefn Jac fel eu bod yn un â’r gwynt. Deuent yn fuddugol yn aml.

Datblygai Jac grafiadau ar ei goesau yn ystod y rasys er gwaethaf ei gryfder a’i daldra. Cymerai Tad-cu Jac i draeth Aberafon ar ddyddiau Sul, ac esboniai fod dŵr halen y môr yn trin ei grafiadau. Tra oedd e’n ei farchogaeth ar hyd traeth Aberafon, cwympai ei wallt pupur dros ei dalcen. Cystal oedd partneriaeth y ddau fel nad oedd angen penffrwyn na chyfrwy; defnyddiai law gadarn ar fwng Jac yn unig i'w dywys am filltiroedd. Teimlai Tad-cu wres yr haul ar ei wyneb, clywai’r tonnau yn torri a blasai’r halen ar frig ei dafod. Dau enaid cytûn.

Aeth blynyddoedd a blynyddoedd heibio a pharhaodd i garlamu er iddo fynd ychydig yn arafach erbyn hyn. Wrth i Tad-cu dyfu’n hŷn roedd ei weld ef ar ben Jac yn brofiad prin. Nid oedd ei lygaid yn adrodd hanes ei fywyd, nid oedd ei wên yn goleuo ’stafell ac nid oedd yn rhannu straeon a oedd yn cipio anadl pawb. Pryderwn.

…

Cancr. Roedd Tad-cu’n dioddef o’r salwch ers sbel. Pam celu hyn oddi wrthyf? Pam? Cymerais ef yn ganiataol, yn tybio y byddwn yn treulio blynyddoedd maith gydag ef, gan greu atgofion y byddwn yn eu trysori am weddill fy oes. Ond nid dyna a fu …

Edrychaf i fyny tua’r nefoedd a gwelaf ei wyneb crwn llawn bywyd. Gwelaf ei wallt pupur sy’n cwympo dros ei wyneb a’i lygaid brown sy’n adrodd hanes ei fywyd. Rwy’n ei golli.’

Cymera fy nhad anadl a gwelaf ddeigryn yn treiddio i lawr ei wyneb. ‘Roeddwn yn ddeunaw oed pan fu farw.’ Gwelaf enaid fy nhad-cu yn fyw drwy wyneb fy nhad. Pam y bu Duw mor greulon? Pam gymerodd ef fy nhad-cu gan fy atal rhag cwrdd ag ef? Pam?

Yn aml, syllaf ar y llun ohono ar silff ffenest fy rhieni – llun ohono ar gefn Jac wrth gwrs. Tybed, pe byddai Tad-cu yma heddiw, a fyddwn i'n marchogaeth ar gefn ceffyl teilwng gan ddilyn ei lwybr? Breuddwydiaf am yr hyn na fu.

Yn wyth oed, cofiaf ofyn y cwestiwn canlynol i fy nhad,

‘Pam penderfynodd Duw gymryd bywyd Tad-cu?’

‘Fy merch annwyl, pan wyt ti yn yr ardd, pa flodau wyt ti’n eu pigo?’

‘Y rhai mwyaf prydferth.’
​
‘Dyna ni.’
canllaw i fyfyrwyr dros yr haf | lowri bebb
rhyddiaith 2021
Powered by Create your own unique website with customizable templates.
  • HAFAN
  • YR ADRAN
    • LANSIADAU'R DDRAIG
    • CYLCHLYTHYRAU
    • SEMINARAU
    • NOSON LLÊN A CHÂN
    • CWRS PRESWYL
    • CYNADLEDDAU
  • Y CYLCHGRAWN | 2023
    • Cerddi | 2023 >
      • Hydref | Hedd Edwards
      • Rhwystrau | Marged Selway-Jones
      • Salm 77:20 | Siôn Edwards
      • Limrigau | Erin Meirion
      • Triban | Gwennan Evans
      • Dechre'r Diwedd | Gwenno Day
      • Yn yr Un Cwch | Caitlyn White
    • Rhyddiaith | 2023 >
      • Tonnau | Megan Thomas
      • Pennod Newydd | Lleucu Non
      • Clymau | Eluned Hughes
      • Chdi, Fi a'r Botel | Elain Gwynedd
      • Clymau | Lowri Bebb
      • Dyddiadur | Lowri Whitrow
    • Sgyrsiau | 2023 >
      • Myrddin ap Dafydd | Lois Dewi Roberts
      • Meilir Rhys Williams | Erin Aled
      • Lloyd Davies | Mali Davies
      • Bari Gwiliam | Beca Hughes
      • Rhys Mwyn | Nanw Maelor
      • Angharad Alter | Fflur Bowen
    • Celf | 2023 >
      • Ymateb i'r Coroni | Lleucu Jenkins
  • PWY YW PWY | 2023
    • Pwy oedd Pwy | 2022
    • Pwy oedd pwy | 2021
    • Pwy oedd pwy | 2020
    • Pwy oedd pwy | 2019
    • Pwy oedd pwy | 2018
    • Pwy oedd pwy | 2017
    • Pwy oedd pwy | 2016
  • ÔL-RIFYNNAU
    • Y CYLCHGRAWN | 2022 >
      • Cerddi | 2022 >
        • Hiraeth | Alŷs Medi Jones
        • Gwawr | Rhodri Lewis
        • Rhoi | Eurig Salisbury
        • Crwydro | Dylan Krieger, Celyn Harry ac Ela Edwards
        • Gofid | Dylan Krieger
        • Cawod | Celyn Harry
        • Mynydd Epynt | Fflur Davies
        • Salm 77:20 | Siân Lloyd Edwards
        • Diolch | Hywel Griffiths
      • Rhyddiaith | 2022 >
        • Tad-cu | Erin James
        • Canllaw i fyfyrwyr dros yr haf | Lowri Bebb
      • Sgyrsiau | 2022 >
        • Mererid Hopwood | Mali Sweet
        • Dyfan Lewis | Erin James
        • Gwion Hallam | Meilir Pryce Griffiths
        • Heledd Cynwal | Fflur Davies
    • Y CYLCHGRAWN | 2021 >
      • Sgyrsiau | 2021 >
        • Angharad Tomos | Lleucu Non
        • Rhys Iorwerth | Lowri Bebb
        • Gareth Wyn Jones | Elain Gwynedd
        • Dylan Jones | Siôn Lloyd Edwards
      • Cerddi | 2021 >
        • Agoriad | Carwyn Eckley
        • Castell Caernarfon | Sabrina Fackler
        • Eira | Sabrina Fackler
        • Cerdd | Tomos Lynch
      • Rhyddiaith | 2021 >
        • 2020 | Lowri Bebb
        • Diwrnod yng Nghoed y Foel | Rob Dascalu
        • Postmon y Faenor | Liam Powell
        • Ymson 2020 | Elain Gwynedd
        • Dau ddarn o lên meicro | Sioned Bowen
    • Y CYLCHGRAWN | 2020 >
      • Sgyrsiau | 2020 >
        • Arfon Jones | Roger Stone
        • Geraint Lloyd | Ffion Williams
      • Cerddi | 2020 >
        • Gwyn | Alun Jones Williams
        • I Siôn ac Ela | Alun Jones Williams
        • Glas | Lowri Jones
        • Parliament Square | Eurig Salisbury
        • Prexit | Heledd Owen
        • Rhai Anadlau | Liam J Powell
        • Tri thriban | Lisa Hughes
        • Y Daith | Alaw Mair Jones
        • Yes Cymru | Alun Jones Williams
        • Carwriaeth | Beca Rees Jones
        • Nosi | Lleucu Bebb
        • Claf ym Mharis | Marged Elin Roberts
      • Rhyddiaith | 2020 >
        • Adolygiad: 'Byw yn fy Nghroen' | Manon Elin James
        • Dyfrig Roberts: ffug fywgraffiad | Sioned Bowen
        • Ystafell 63 | Manon Elin James
        • Cau | Twm Ebbsworth
    • Y CYLCHGRAWN | 2019 >
      • Sgyrsiau | 2019 >
        • Megan Elenid Lewis | Alaw Mair Jones
        • Leila Evans | Nia Ceris Lloyd
        • Siôn Jenkins | Elen Haf Roach
      • Cerddi | 2019 >
        • Ffiniau | Twm Ebbsworth
        • Dad-ddofi | Megan Elenid Lewis
        • Sara Jacob | Sioned Mair Bowen
        • Ton | Lisa Hughes
        • Ton | Alun Williams
        • Boddi | Cadi Dafydd
      • Rhyddiaith | 2019 >
        • Y Cwm | Sioned Mair Bowen
        • Sut i … | Gruffydd Rhys Davies
        • Y Fedal Gelf | Manon Wyn
        • Copr | Cadi Dafydd
        • Trysor | Twm Ebbsworth
    • Y CYLCHGRAWN | 2018 >
      • Sgyrsiau | 2018 >
        • Cadi Dafydd | Alun Jones Williams
        • Iestyn Tyne | Jac Lloyd Jones
        • Aneirin Karadog | Carys Jones
      • Cerddi | 2018 >
        • Long lost sister iaith | Rebecca Snell
        • Limrigau | Alun Jones Williams
        • Traddodiad | Iestyn Tyne
        • I Sioned, Anna a Ianto | Iestyn Tyne
        • Triban beddargraff | Alun Jones Williams
        • Lleisiau Cu Cwm Celyn | Jac Lloyd Jones
        • Chwilia | Iestyn Tyne
      • Rhyddiaith | 2018 >
        • 'The Power' | Awen Llŷr Evans
        • Llên meicro | Miriam Elin Jones
        • Ogof Arthur | Anna Wyn Jones
        • Tri llun y Fedal Gelf | Non Medi Jones
        • Nid Orennau yw'r Unig Ffrwyth | Nia Wyn Jones
        • Sut i ddechrau band | Gruffydd Davies
        • Sut des i i sgwennu hyn yn Gymraeg | Rebecca Snell
    • Y CYLCHGRAWN | 2017 >
      • Sgyrsiau | 2017 >
        • Ceri Wyn Jones | Ela Wyn James
        • Elinor Wyn Reynolds | Carys James
        • Siôn Pennar | Cadi Grug Lake
        • Hefin Robinson | Martha Grug Ifan
        • Caryl Lewis | Ianto Jones
        • Gary Pritchard | Manon Wyn Rowlands
      • Cerddi | 2017 >
        • Yr Arwr | Carwyn Eckley
        • Saith merch | Aled Evans
        • Technoleg | Carwyn Eckley
        • Ffiniau | Lois Llywelyn
        • Rŵan | Marged Gwenllian
        • Siomi Ffrind | Carwyn Eckley
        • Sylfeini | Marged Gwenllian
        • Geiriau ar Gerrig | Iestyn Tyne
        • Gymerwch chi Sigarét? | Mared Llywelyn
        • Coelcerth | Marged Tudur
        • Colli Ffydd | Mirain Ifan
        • ystamp.cymru | Eurig Salisbury
      • Rhyddiaith | 2017 >
        • Enwogrwydd | Marged Gwenllian
        • Ar gyfer heddiw'r bore | Iestyn Tyne
        • Ar lannau'r Fenai | Elan Lois
        • Normal a gwahanol | Arwel Rocet Jones
        • Luned a Dafi | Naomi Seren Nicholas
        • Natur | Lois Llywelyn
    • Y CYLCHGRAWN | 2016 >
      • Sgyrsiau | 2016 >
        • Gruffudd Antur | Lowri Dascalu
        • Siân Rees | Anest Haf Jones
        • Elis Dafydd | Iestyn Tyne
        • Anna Wyn Jones | Lois Evans
        • Gwennan Mair Jones | Anna Wyn Jones
        • Sonia Edwards | Elan Lois
      • Cerddi | 2016 >
        • Heb | Marged Gwenllian
        • Ffoadur | Iestyn Tyne
        • Y Dyn a'i Gwrw | Rhodri Siôn
        • C.Ff.I. Cymru | Endaf Griffiths
        • I Fardd Eiddigus | Eurig Salisbury
        • UMCA | Endaf Griffiths
        • Y Gynghanedd | Gruffudd Antur
        • Pam? | Marged Gwenllian
        • Croesi Traeth | Iestyn Tyne
        • Yr Hen Goleg | Rhodri Siôn
        • Cymro? | Sulwen Richards
        • T. Llew Jones | Endaf Griffiths
        • Ar Gastell Caernarfon | Rhodri Siôn
        • Y Telynor ar y Stryd | Rhodri Siôn
        • Yr Hen a'r Newydd | Iestyn Tyne
        • Sul y Cofio | Sulwen Richards
        • Cynefin | Carwyn Eckley
      • Rhyddiaith | 2016 >
        • Palu Tyllau | Miriam Elin Jones
        • Y Fedal Gelf | Iestyn Tyne
        • Lliw | Mared Elin Jones
        • Cefais Flodau Heddiw | Lliwen Glwys
        • Crydd Bow Street | Mared Elin Jones
        • Adolygiad: 'Y Bwthyn' | Anest Haf Jones